Przejdź do treści 
Ocena ryzyka zawodowego to element zarządzania bezpieczeństwem i higieną w miejscu pracy. Ocena ryzyka zawodowego polega na dokładnym zbadaniu wszystkich czynników środowiska pracy, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników. Celem oceny ryzyka jest zrozumienie, jakie niebezpieczeństwa mogą prowadzić do urazów, chorób zawodowych, lub pogorszenia się stanu zdrowia pracowników, a następnie podjęcie działań, aby te zagrożenia zminimalizować lub w miarę możliwości całkowicie wyeliminować. Analiza ryzyka zawodowego nie tylko identyfikuje zagrożenia, ale również analizuje ich potencjalne skutki umożliwiając podjęcie działań zapobiegawczych. Dzięki ocenie ryzyka zawodowego możliwe jest wdrożenie odpowiednich środków zapobiegawczych, które minimalizują ryzyko wystąpienia zdarzeń niepożądanych. Ocena ryzyka zawodowego jest nieodłącznym elementem BHP i powinna być traktowana jako priorytet w każdej organizacji.
Podstawa prawna oceny ryzyka zawodowego
Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy pracodawca zobowiązany jest ocenić i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą i informować pracowników o tym ryzyku (wraz z metodami ochrony przed zagrożeniami). Do oceny ryzyka zawodowego zastosowanie ma również § 39 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp zobowiązujący pracodawcę do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, które występującego przy określonych pracach oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko. Według przedmiotowego przepisu pracodawca ma obowiązek zapewnienia organizacji pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych, uciążliwych dla zdrowia pracowników. Oszacowanie ryzyka zawodowego jest więc jednym z obowiązków pracodawcy w zakresie bhp.
Czym jest ocena ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego to proces identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych. Każda firma musi dokładnie przyjrzeć się swoim procesom, by zrozumieć, jakie czynniki mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Ocena ryzyka zawodowego w powszechnym rozumieniu to dokumentacja oceny ryzyka zawodowego – czyli dokument określający zagrożenia, prawdopodobieństwo ich wystąpienia, możliwe skutki dla pracowników i sposoby zabezpieczenia pracowników przed przedmiotowymi zagrożeniami zawodowymi.
Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego
Podstawowym celem oszacowania ryzyka zawodowego jest ochrona zdrowia pracowników, wyróżnić można także takie cele jak:
- identyfikacja potencjalnych zagrożeń w miejscu pracy (określenie jakie są zagrożenia zawodowe występujące na stanowisku),
- ocena potencjalnych następstw zagrożeń dla zdrowie i bezpieczeństwa pracowników (oszacowanie ryzyka zawodowego w kontekście możliwych skutków i dopuszczalność ryzyka),
- wdrożenie środków zapobiegawczych minimalizujących ryzyko wypadków (środków ochrony zbiorowej i indywidualnej),
- stworzenie bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy (proces oceny ryzyka zawodowego dostarcza informacji źródłowych),
- zwiększenie efektywności i satysfakcji pracowników (poprzez zmniejszenie ryzyka zawodowego i poprawę warunków pracy).
Kiedy przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ?
Ocenianie stanowiska pracy pod względem ryzyka zawodowego i szacowanie ryzyka powinno być regularnym elementem zarządzania BHP w każdej firmie. Ocena ryzyka jest ważnym dokumentem dla służby BHP (bezpieczeństwo i higiena pracy związana jest między innymi z oceną ryzyka). Skuteczna ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzona, nie tylko na początku działalności firmy (po utworzeniu stanowiska), ale także za każdym razem, gdy wprowadzane są nowe procesy, technologie lub zmiany w organizacji pracy oraz gdy:
- stworzono nowe stanowiska pracy,
- wprowadzono nowe maszyny lub urządzenia,
- wprowadzono zmiany w organizacji pracy,
- dokonano modernizacji maszyn, urządzeń lub obiektów,
- zmieniły się warunki środowiska pracy i towarzyszące temu czynniki środowiska pracy
- zmienił się proces technologiczny i towarzyszący mu czynnik środowiska pracy
- wprowadzono zmiany w stosowanych środkach ochrony zbiorowej lub stosowanych środkach ochrony indywidualnej,
- zmieniły się przepisy (w szczególności przepisy prawa pracy, bhp lub inne wpływające na oszacowanie ryzyka zawodowego),
- pogorszyły się wskaźniki wypadkowości lub nastąpił wzrost chorób zawodowych,
- poprawiły się wskaźniki wypadkowości lub nastąpiło zmniejszenie liczby chorób zawodowych,
- ujawniły się nowe zagrożenia (wcześniej np. przeoczone czy pominięte), lub nieuwzględnione w wynikach przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego
- po zaistnieniu wypadku przy pracy na danym stanowisku,
- minęły dwa lata od ostatniej aktualizacji oceny ryzyka zawodowego na danym stanowisku.
- pojawiły się nowe metody ograniczenia ryzyka, które umożliwiają ochronę zdrowia pracowników poprzez ich zastosowanie i zmniejszenia ryzyka zawodowego.
Regularna aktualizacja ryzyka zawodowego jest kluczowa, aby dostosować się do dynamicznie zmieniających się warunków pracy i zapewnić skuteczne zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym.
Kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego?
Odpowiedzialność za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego spoczywa na pracodawcy. Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP obejmują ocenę i aktualizację ryzyka zawodowego oraz zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najmniej na poziomie dopuszczalnym. To pracodawca musi zapewnić, że wszystkie elementy pracy są regularnie analizowane i aktualizowane pod kątem potencjalnych zagrożeń. Pracodawca powinien również zadbać o to, aby ryzyko zawodowe pracownika było jak najmniejsze oraz ryzyko zawodowe występujące w zakładzie pracy było uwzględniane w procesach zarządczych. Oznacza to, że pracodawca musi być na bieżąco z najnowszymi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy i informować pracowników o ryzyku zawodowym. Oszacowanie ryzyka dokonywane jest przez pracodawcę, lub osobę reprezentującą go np. służbę BHP wraz z osobą reprezentującą pracowników (prowadzone są konsultacje z pracownikami).
Jak sporządzić ocenę ryzyka zawodowego? Co zawiera ocena ryzyka zawodowego?
Przygotowanie oceny ryzyka zawodowego to zadanie wymagające wiedzy o stanowisku pracy i czynnikach środowiska pracy. Jak się do tego zabrać? Przede wszystkim, ocena musi być odpowiednio udokumentowana. Dokumentacja oceny ryzyka powinna zawierać:
- podstawy opracowania dotyczące oceny ryzyka zawodowego,
- opis ocenianego stanowiska pracy, uwzględniające występujący czynnik ryzyka zawodowego,
- opis środowiska pracy, z uwzględnieniem aspektów mogących wpływać na poziom ryzyka zawodowego,
- wyniki oceny ryzyka wykonanej poprzednio (opracowaną już dokumentację oceny ryzyka zawodowego),
- niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe pracownika stosowane obecnie,
- zastosowaną metodę oceny ryzyka zawodowego,
- szacowanie ryzyka i następstw dla pracowników,
- wyniki przeprowadzonej oceny,
- dopuszczalność ryzyka zawodowego,
- ograniczenia ryzyka zawodowego i sposoby jakie zostały dobrane środki umożliwiające zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym,
Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego
Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest analiza czynników środowiska pracy oraz zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy, oszacowanie ryzyka zawodowego występującego na stanowisku pracy (prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku, lub urazu), określenie jakie są niezbędne środki profilaktyczne i udokumentowanie wyników oceny ryzyka.
Proces oceny ryzyka zawodowego
Proces oceny ryzyka zawodowego można opisać następująco:
- Ocena ryzyka powinna być nie tylko formalnością, ale powinna być traktowana jak kluczowy aspekt zapewniający bezpieczeństwo i higienę pracy. Kroki dotyczące oceny ryzyka zawodowego można podzielić następująco:
- Identyfikacja zagrożeń: Zidentyfikuj wszystkie potencjalne zagrożenia w miejscu pracy, które mogą prowadzić do urazów lub pogorszenia stanu zdrowia pracowników.
- Oszacowanie ryzyka zawodowego: Oceń prawdopodobieństwo wystąpienia tych zagrożeń oraz ich potencjalne skutki, pamiętaj że celem jest określenie dopuszczalności ryzyka i zapewnienie że ryzyko zawodowe pozostaje na co najmniej małym poziomie (w zależności od przyjętej metody oceny ryzyka zawodowego)
- Wdrożenie środków zapobiegawczych: Na podstawie analizy ryzyka zawodowego, zaplanuj i wdróż środki minimalizujące ryzyko wypadków.
- Dokumentacja oceny ryzyka: Sporządź dokumentację zawierającą wszystkie powyższe elementy oraz plan działania na wypadek zagrożenia. Zadbaj by znalazły się niej informacje na temat: co to jest ocena ryzyka zawodowego, metody oceny ryzyka i sposobu w jakim odbyło się szacowanie ryzyka, wyniki oceny ryzyka, osoby odpowiedzialne za sporządzenie oceny ryzyka (ryzyko zawodowe przeprowadzane jest przy udziale pracowników). Zadbaj by w dokumentacji znalazła się karta oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą.
- Warto pamiętać, że dokumentacja oceny ryzyka zawodowego nie jest jednorazowa. Powinna być regularnie aktualizowana, aby odzwierciedlać zmieniające się warunki pracy i nowe zagrożenia, co pozwala utrzymać wysoki poziom bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp).
Dokumenty źródłowe do oceny ryzyka zawodowego
Wynik oceny ryzyka zawodowego przeprowadzonej poprzednio, historia wypadków, procedury mające na celu zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym, stosowana profilaktyka w pracy, pomagają w oszacowania ryzyka zawodowego i wpływają pozytywnie na skuteczną oceny ryzyka. By ocenić ryzyko zawodowe niezbędna będzie także dokumentacja techniczna urządzeń, karty charakterystyki substancji (MSDS) oraz inne dokumenty które mogą ułatwić oszacowanie ryzyka zawodowego.
Identyfikacja zagrożeń
Identyfikacja zagrożeń powinna odbywać się na podstawie istniejącej dokumentacji oraz uwzględniać informacje pozyskane od pracowników. Zagrożenia można zidentyfikować na podstawie dokumentacji lub wizji lokalnej a także rozmów z pracownikami.
Ocena narażenia
Ocena narażenia odbywa się zgodnie z wybraną metodą oceny ryzyka zawodowego (najczęściej stosowane to: Polska Norma 18002, Risk-score, PHA – Preliminary Hazard Analysis. Ocena narażenia powinna podlegać konsultacji z pracownikami.
Szacowanie ryzyka zawodowego
Szacowanie ryzyka zawodowego ma na celu określenie zagrożeń, ocenę skutków, prawdopodobieństwo ich wystąpienia i sposób zmniejszania ryzyka zawodowego. Wpływ na ocenę uzyskać można poprzez oddziaływanie na czynników ryzyka zawodowego i tym samym ograniczenie ryzyka zawodowego (dobierając środki ochronne można wpływać na zmniejszenie prawdopodobieństwa, lub zmniejszenie skutków – co wpływa na zmniejszenie ryzyka zawodowego. Oszacowanie ryzyka zawodowego uzyskuje się poprzez zmniejszenie iloczynu prawdopodobieństwa, ekspozycji i skutków.
Informowanie o wynikach oceny ryzyka zawodowego
Oszacowanie ryzyka zawodowego powinno być udokumentowane. Wyniki przeprowadzonej oceny i sposoby zmniejszenia ryzyka zawodowego powinny zostać przedstawione pracownikom. Sama ocena ryzyka powinna być dostępna dla pracowników.
Częstotliwość prowadzenia oceny ryzyka zawodowego
Oszacowanie ryzyka zawodowego powinno odbywać się nie rzadziej niż raz na dwa lata, chyba że nastąpiły zmiany wpływające na środowisko pracy lub miał miejsce wypadek przy pracy. Częstotliwość prowadzenia oceny ryzyka powinna być dobrana do potrzeb stanowiska.
Przeglądy oceny ryzyka – kiedy ocenić ryzyko zawodowe obejmujące stanowisko
Przeglądy oceny ryzyka zawodowego powinny być dokonywane gdy zmianie uległy czynniki środowiska pracy, lub konieczne jest ponowne oszacowania ryzyka zawodowego. Ocena ryzyka zawodowego jest jednym z dokumentów podlegających kontroli przez organy kontroli jak Państwowa inspekcja pracy (PIP) lub Sanepid.
Przeglądy oceny ryzyka – kiedy ocenić ryzyko zawodowe obejmujące stanowisko
Najważniejszym celem oceny ryzyka zawodowego jest ochrona zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Oznacza to identyfikację i ocenę zagrożeń w miejscu pracy, co umożliwia wdrożenie odpowiednich środków zapobiegawczych minimalizujących ryzyko wypadków. To nie tylko kwestia zgodności z przepisami, ale przede wszystkim troska o bezpieczeństwo pracowników.
Ocena ryzyka zawodowego pozwala na:
- Poprawę warunków pracy: Identyfikacja zagrożeń umożliwia wprowadzenie zmian poprawiających komfort i bezpieczeństwo pracowników.
- Zwiększenie efektywności: Bezpieczne środowisko pracy przekłada się na większą efektywność i satysfakcję pracowników.
- Zgodność z przepisami: Regularne przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego jest obowiązkiem pracodawcy zgodnie z Kodeksem pracy.
Podsumowując, ocena ryzyka zawodowego to nie tylko obowiązek, ale przede wszystkim inwestycja w zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Zmniejszenie ryzyka zawodowego to także priorytet dla służb BHP.